آب مجازی  مقدار کل آبی هست که یک کالا یا یک فرآورده، طی فرایند تولید، مصرف می کند تا به مرحله تکامل برسد و کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان را شامل می شود و این دیگر صرفا مصارف مستقیم را در بر نمی گیرد. صفت "مجازی" نه به این دلیل که ناچیز و قابل اغماض هست و وجود فیزیکی ندارد بلکه حاکی از میزان آبی است که به  صورت "پنهان" در فرایند تولید مورد مصرف قرار می گیرد.

مصارف کشاورزی و صنعتی عمده مصرف کنندگان آبی می باشند که انتظار است با وجود بحران حاکم بر منابع آبی کشور، تولید محصولات و فرآورده های کم آبخواه را در دستور کار قرار دهند. هر چند که به دلیل قیمت ناچیز و یا پایین آب، در عرصه تولیدات کشاورزی و صنعتی، صرفا درآمدها و معیارهای اقتصادی مدنظر است و کمتر توجه به ارزش ذاتی آب، مدنظر تولیدکنندگان قرار می گیرد. استقرار صنایع فولادی و یا کشتهای جالیزی در برخی از دشتهای فلات مرکزی نمونه هایی از این واقعیت تلخ است.  عموما اینکه به صورت مستقیم هرکیلوگرم محصول  کشاورزی و صنعتی چه میزان آبی را نیاز دارد در کشور مدنظر قرار می گیرد اما در کنار ملاحظه این میزان منابع آبی ، آن رویکردی که ضرورت دارد با  شرایط  آبی موجود، مورد توجه جدی مدیران، مصرف کنندگان و تولید کنندگان واقع بشود توجه به مصارف پنهان و فی الواقع غیرمستقیم آب در فرآیند تولید آن محصول است.  رویکردی که از آن به  آب مجازی یاد می شود.

رییس گروه بهره برداری تصفیه خانه و آبگیر شرکت آب منطقه ای یزد می گوید:برای ساخت یک واحد مسکونی یقینا به صورت مستقیم مقدار مشخصی آب مورد مصرف قرار می گیرد  حال آنکه  بر اساس محاسبات آب مجازی 60 میلیون لیترآب  برای ساخت آن واحد مسکونی به صورت مستقیم و غیرمستقیم مصرف می شود.همین موضوع را هم برای محصولات کشاورزی و فراورده های صنعتی داریم به عنوان مثال برای یک تن فولاد 230  تا 300 هزار لیتر آب مورد نیاز می باشد که با مقدار آبی که عموما برای تولید این فرآورده ها ذکر می شود به مراتب دارای اختلاف است.

محمدحسین باقری می افزاید: یقینا درک این رویکرد شیوه مصرف ما را تحت تاثیر قرار می دهد. چراکه  بدون لحاظ آب مجازی و صرفا محاسبه آب مستقیم، ناخودآگاه  ضربه مهلکی  را به منابع آبی وارد می کنیم.  از آن سوی ماجرا، موضوع رد پای آب در محصولات و بحث تجارت آب مجازی مطرح می شود. سیاست حمایت همه جانبه ازتولید محصولات کشاورزی پرآبخواه و یا تولید محصولات صنعتی پرآبخواه در مناطقی که با محدودیت آبی مواجه هست کاملا مقابل ویکرد آب مجازی است.

وی یادآور می شود:امروزه  در کشورهای دنیا میزان صادرات و واردات کالاهای حتی اساسی، متناسب با رویکرد  آب مجازی در دستور کار قرار می گیرد.  در نگاه مدیران، این نگاه ایجاد شده است که چه نوع کالایی را از چه کشوری وارد کنند تا از نظر تجارت آب مجازی جزو وارد کننده های آب قرار بگیرند نه اینکه با اقلیمی همچون کشور ایران ، ما دست به صادرات هندوانه بزنیم و با کمال تاسف شاهد آن باشیم که جزء 20 صادرکننده اول هندوانه و به عبارتی حجم قابل توجهی آب شیرین در جهان قرار بگیریم .

 باقری ادامه می دهد:کشت های گلخانه ای شیوه ای هستند که به دلیل جلوگیری از تعرق و تبخیر بیشتر جزو کشت های مورد پسند در مناطق کویری هستند ولی باید ملاحظه کرد رد پای آبی که در هر کیلوگرم محصول تولید می شود چقدراست آیا از نظر ارزش ذاتی آب مقرون به صرفه هست که مثلا یک کیلوگرم خیارسبز صادر می شود و یا خیر؟!. کشتهای گلخانه نیازمند آب شیرین با کیفیت  بعضا در حد شرب می باشند که یقینا صادرات آن به خارج از کشور تبعات جبران ناپذیری برای منابع آبی کشور در بر خواهد داشت. چرا که حتی از منظر اقتصادی نیز به دلیل عدم پرداخت بهای آب مجازی مورد استفاده در محصولات و با توجه به قیمت واقعی هر مترمکعب آب شیرین، یقینا ضرر و زیان همه جانبه ای متوجه کشور می باشد.

به گفته رییس گروه بهره برداری تصفیه خانه و آبگیر شرکت آب منطقه ای یزد از سویی دیگر، هریک کیلوگرم خیارسبز در کنار مصرف آب، مقداری انرژی شامل برق و گاز نیز مصرف می کند. که همچون ردپای آب،  لحاظ ردپای انرژی نیز ضرورت می یابد که بر اساس آن لازم است برای هر کیلوگرم محصول تولیدی در بخشهای کشاورزی و صنعتی میزان هزینه های واقعی منابع انرژی و محدودیت های جغرافیایی تامین آنها مدنظر واقع شود. از این رو رعایت الگوی کشت مناسب در دشتهای بحرانی و سوق به سمت صنایع کم آبخواه سیاستهای ناگزیری است که می بایست در دستور کار قرار گیرد. و به عبارتی نیاز است در غالب سیاستهای کلان و استانی  که برای تولید محصولات کشاورزی و صنعتی هم اینک جاری است  تجدیدنظر صورت پذیرد.